Maciej Nowak-Kreyer
Muminki. Baśniowy świat książek, komiksów, filmów i muzeów

Muminki to dziwne i sympatyczne stwory z baśniowego świata, które na przekór powodziom, sztormom i kometom wraz z przyjaciółmi wiodą szczęśliwe życie w swojej dolinie. Co prawda z wyglądu bardzo przypominają dwunożne hipopotamy, a na zimę zapadają w sen, jednak serca mają bardzo ludzkie. Mieszkają (aż do przeprowadzki na samotną wyspę - pod koniec książkowej serii) w domu zbudowanym przez Tatusia Muminka, romantyka, który osiadł tam po burzliwej i pełnej przygód młodości. Wraz z Mamą Muminka wychowują swojego syna - małego Muminka, naiwnego, miłego dzieciaka, po uszy zakochanego w pięknej Pannie Migotce.

Dom Muminków odwiedzają też - częściej lub rzadziej, na dłużej i na krócej - ich znajomi i bliscy. Są wśród nich: brat Panny Migotki, Migotek; ceniący sobie niezależność filozof Włóczykij; przemiły i przezabawny stworek Ryjek; złośliwa, lecz sympatyczna Mała Mi. Muminkowy świat zamieszkują również inne istoty, takie jak mrukliwe Paszczaki, melancholijna Filifionka, niesamowici, podobni do duchów Hatifnaci, a także straszliwa Buka - uosobienie dziecięcych lęków.

Opowieści z krainy Muminków już od lat 60. bawią młodych i nieco starszych czytelników całego świata. Przetłumaczono je na 33 języki (w tym esperanto, chiński, walijski oraz faroese - język mieszkańców Wysp Owczych). Powstały też muminkowe przedstawienia teatralne, opery, filmy, komiksy, słuchowiska radiowe.

A same Muminki powstały w wyobraźni fińskiej malarki i pisarki, Tove Jansson (1914 - 2001 r.). Pierwszą historyjkę o nich napisała zimą 1939 roku jako odtrutkę na ponure czasy - Finlandia odpierała wówczas atak Związku Radzieckiego. Stworki nazywały się wtedy jeszcze trollami i drobnymi szczegółami różniły się od postaci, które w przyszłości zasłynąć miały na całym świecie. Opowieść wydano drukiem dopiero w roku 1945 pod tytułem "Małe trolle i wielka powódź", a wkrótce ukazały się kolejne historie z muminkowej krainy. Wielki sukces przyniósł pisarce zbiór opowiadań "W Dolinie Muminków" z 1948 roku, niedługo potem przetłumaczony na język angielski.

Kolejnym etapem w muminkowej drodze do sławy była propozycja złożona Tove Jansson w 1953 roku przez Associated Newspapers z Londynu, wydawcę największego dziennika świata, "Evening News". Firma chciała, aby na łamach jej gazety regularnie pojawiał się pasek komiksowy o perypetiach Muminków. Pisarka zgodziła się i już wkrótce z przygodami tych sympatycznych stworków codziennie mogło zapoznawać się 20 milionów czytelników. Tove Jansson nie zaprzestała też pisania książek o Muminkach. Ostatnia z nich, "Dolina Muminków w listopadzie", ukazała się w 1970 roku.

Do Polski Muminki zawitały w latach 60. dzięki wydawnictwu Nasza Księgarnia, a ich przygody przełożyły Teresa Chłapowska oraz Irena Szuch-Wyszomirska. Jednak pierwszy chronologicznie muminkowy utwór, czyli "Małe trolle i wielka powódź"ukazał się u nas dopiero w 1995 roku, również nakładem Naszej Księgarni.

Nie poprzestano tylko na wydawaniu książek. W łódzkim studiu filmowym Se-ma-for w latach 1977-1982 powstał lalkowy, animowany serial "Opowiadania Muminków", do którego scenariusze napisali Maria Kossakowska i Lucjan Dębiński. W latach 80. z materiału nakręconego na potrzeby tego serialu zmontowano dwa filmy pełnometrażowe: "Szczęśliwe dni Muminków" (1983) i "Zima w Dolinie Muminków" (1986). Ciekawostka - owe filmy, które krytycy często uznają za najbliższe pierwowzorowi, mają swój fanklub w... Wielkiej Brytanii.

Jeśli Tove Jansson można nazwać matką Muminków, to ich wujkiem niewątpliwie był brat pisarki, Lars Jansson (1926-2000 r.), także pisarz i artysta. Od 1958 roku pomagał siostrze przy tworzeniu pasków komiksowych, a od 1961 zajął się nimi samodzielnie, przez co Tove mogła wrócić do książek i malarstwa. Lars Jansson rysował je aż do roku 1974. Sprawował też pieczę nad wykorzystywaniem postaci Muminków w mediach, m. in. w komiksach, reklamach, słuchowiskach radiowych i filmach. Z jego inspiracji powstały też różne projekty związane z Muminkami, jak na przykład serial rysunkowy, dzieło firmy Telecable i japońskiej Tokyo TV Channel 12, emitowany od 1990 roku. On także cieszył się wielkim powodzeniem. Powstały w sumie 104 odcinki, zakupione przez telewizje prawie 60 krajów. Na fali tego sukcesu Telecable wyprodukowało również pełnometrażowy film animowany "Kometa w Dolinie Muminków".

Od roku 1993, z inicjatywy Janssonów, w światowej prasie na nowo zaczęły ukazywać się paski komiksowe o przygodach Muminków. Tym razem ich przygotowaniem zajęło się dwóch fińskich artystów, bracia Jukka i Kimmo Torvinenowie oraz ich studio artystyczne, Toto Productions Ltd.

Po śmierci Larsa Janssona opiekę nad Muminkami przejęła jego córka, Sophia, którą można bez wątpienia nazwać dziś "córką Muminków".

Muminki zawitały też do naszego świata całkiem dosłownie i realnie. Już w 1986 roku w muzeum sztuki w Tampere w Finlandii zorganizowano wystawę poświęconą Muminkom, gdzie jedną z głównych atrakcji był muminkowy dom, stworzony siłami Tove Jansson, Tuulikki Pietilä i Pentti Eistola. A rok później, w maju, otwarto w Tampere całe nowe muzeum: Dolinę Muminków. Zgromadzono w nim kolekcję złożoną m. in. z 1500 rysunków z książek o Muminkach oraz innych opowieści, 40 tableaux z muminkowymi ilustracjami, dwóch domków Muminków oraz zachowanych szkiców pasków komiksowych. Z kolei w roku 1993 w miejscowości Naantali na zachodnim wybrzeżu Finlandii otwarto tematyczny park rozrywki Świat Muminków, gdzie te sympatyczne stwory można spotkać osobiście i wraz z nimi spacerować po ich świecie. Park odwiedziło już ponad milion gości, w tym niemal co trzeci pochodził z zagranicy.

Choć twórcy muminkowego świata, niczym Tatuś Muminka, odpłynęli już od nas, hen, na samotną wyspę, to jak widać, wciąż żyją w naszych wspomnieniach i wspaniałym baśniowym spadku, jaki nam pozostawili. I oby tak żyli wiecznie.

[Maciej Nowak-Kreyer]